Ngừng tuần hoàn - nguyên nhân, cơ chế và xử trí cấp cứu

Bệnh học Ngừng tuần hoàn - Ngừng tim

1.1. Kh¸i niÖm:

Ngõng tuÇn hoµn lµ t×nh tr¹ng tim ngõng ®Ëp hoÆc ®Ëp kh«ng cã hiÖu qu¶

dÉn ®Õn suy gi¶m hoÆc mÊt chøc n¨ng c¬ häc cña tim, lµm gi¶m trÇm träng

hoÆc mÊt hoµn toµn dßng m¸u ®Õn c¸c c¬ quan cña c¬ thÓ, ®Æc biÖt lµ: n·o,

tim, thËn. NÕu ngõng tuÇn hoµn kÐo dµi > 5 phót sÏ g©y ho¹i tö tæ chøc kh«ng

håi phôc vµ dÉn ®Õn tö vong do thiÕu «xy trÇm träng tÊt c¶ c¸c c¬ quan, tæ

chøc.

HiÖn nay do sù tiÕn bé vÒ håi søc cÊp cøu, vÒ t¹o nhÞp tim vµ kü thuËt sèc

®iÖn nªn tû lÖ cøu sèng bÖnh nh©n bÞ ngõng tuÇn hoµn ngµy cµng ®­îc n©ng

cao.

1.2. Nguyªn nh©n ngõng tuÇn hoµn:

Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n g©y ngõng tuÇn hoµn, trong ®ã chñ yÕu lµ

nguyªn nh©n vÒ tim-m¹ch, như­ng cã mét tû lÖ nhÊt ®Þnh kh«ng x¸c ®Þnh

®­îc nguyªn nh©n.

1.2.1. Nguyªn nh©n néi khoa:

Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n g©y ngõng tuÇn hoµn, cã thÓ tãm t¾t mét sè

nguyªn nh©n chÝnh nh­ sau:

+ Nguyªn nh©n do bÖnh tim-m¹ch:

- Rung thÊt, nhÞp nhanh thÊt, cuång thÊt: chiÕm tØ lÖ kho¶ng 75% c¸c

tr­êng hîp rèi lo¹n nhÞp tim trong ngõng tuÇn hoµn.

- Lo¹n nhÞp tim chËm, v« t©m thu, c¸c blèc tim, héi chøng yÕu nót xoang:

chiÕm tØ lÖ kho¶ng 25% c¸c tr­êng hîp.

- Gi¶m râ rÖt ®ét ngét cung lư­îng tim: t¾c ®éng m¹ch phæi réng, chÌn Ðp tim

cÊp.

- Gi¶m ®ét ngét kh¶ n¨ng co bãp c¬ tim: nhåi m¸u c¬ tim cÊp, hÑp lç van

®éng m¹ch chñ møc ®é nÆng, ®ît cÊp tÝnh cña suy tim m¹n, viªm c¬ tim

toµn bé.

+ Ngõng tim do ph¶n x¹:

- Do ho¹t hãa c¸c ph¶n x¹ øc chÕ vËn m¹ch: g©y gi¶m huyÕt ¸p ®ét ngét vµ

nhÞp tim chËm.

Cã thÓ x¶y ra trong: t¾c ®éng m¹ch phæi réng, héi chøng qu¸ mÉn xoang

c¶nh, t¨ng ¸p lùc ®éng m¹ch phæi tiªn ph¸t.

- C¸c thñ thuËt ë vïng cæ: xoa xoang c¶nh, ®Æt catheter tÜnh m¹ch d­íi

®ßn...

- C¸c ph¶n x¹ c­ưêng phã giao c¶m trong khi lµm c¸c thñ thuËt kh¸c.

+ Dïng qu¸ liÒu c¸c thuèc ch÷a lo¹n nhÞp tim hoÆc dïng kh«ng ®óng quy

c¸ch c¸c thuèc: quinidin, digitalis, dïng lîi tiÓu mµ kh«ng båi phô kali.

+ Do tai biÕn m¹ch m¸u n·o:

Tai biÕn m¹ch m¸u n·o lµm t¨ng ¸p lùc néi sä, tôt n·o g©y ngõng thë, ngõng tim.

+ C¸c tai n¹n, nhiÔm ®éc:

- §iÖn giËt g©y rung thÊt, ngõng tim.

- ChÕt ®uèi: bÝt t¾c ®­êng thë do n­íc dÉn ®Õn ngõng thë-ngõng tim.

- Ngé ®éc c¸c chÊt: phô tö (aconit), näc cãc g©y rung thÊt vµ ngõng tim.

+ Suy h« hÊp cÊp do nhiÒu nguyªn nh©n:

Lµ nguyªn nh©n hay gÆp t¹i c¸c khoa l©m sµng vµ håi søc; bÖnh nh©n suy

h« hÊp dÉn ®Õn ngõng h« hÊp, ngõng tuÇn hoµn.

1.2.2. Nguyªn nh©n ngo¹i khoa:

- Ngõng tuÇn hoµn x¶y ra trong lóc ®ang phÉu thuËt do tai n¹n g©y mª, hoÆc

do mÊt m¸u qu¸ nhiÒu dÉn ®Õn thiÕu «xy tæ chøc g©y ngõng tuÇn hoµn.

- §a chÊn thư­¬ng, chÊn th­¬ng sä n·o, sèc nÆng g©y ngõng tuÇn hoµn.

1.2.3. C¬ chÕ bÖnh sinh cña ngõng tuÇn hoµn:

- Ho¹t ®éng cña n·o phô thuéc vµo cung l­îng m¸u lªn n·o, sù cung cÊp «xy

vµ glucoza cña tim.

Cø mçi mét phót, 100g n·o cÇn 55ml m¸u. Glucoza dù tr÷ ë n·o ®¶m b¶o

cung cÊp glucoza cho tÕ bµo n·o ho¹t ®éng tiÕp tôc trong 2 phót sau khi ngõng

tuÇn hoµn, nh­ưng ý thøc th× mÊt ®i sau 8 - 10 gi©y sau khi ngõng tuÇn hoµn.

- Khi cung l­ưîng m¸u lªn n·o gi¶m kho¶ng 1/3 so víi cung lư­îng m¸u lªn

n·o b×nh thư­êng, tøc lµ kho¶ng 25 ml /100g chÊt x¸m (b×nh thư­êng lµ 75

ml/100g chÊt x¸m), lóc nµy ®iÖn n·o cã nhiÒu sãng chËm; khi cung lư­îng

m¸u lªn n·o gi¶m cßn 15 ml/100g chÊt x¸m th× ®iÖn n·o ®¼ng ®iÖn. Tæ chøc

n·o sÏ kh«ng håi phôc nÕu ngõng tuÇn hoµn kÐo dµi 5 phót, tuy nhiªn tim

vÉn cßn ®Ëp tõ 2 - 3 giê trong t×nh tr¹ng thiÕu «xy.

- Ngõng tuÇn hoµn dÉn ®Õn:

. Toan chuyÓn hãa, t¨ng axit lactic, t¨ng kali m¸u.

. C¸c thay ®æi trªn l¹i lµ nguyªn nh©n t¸c ®éng trë l¹i g©y ngõng tuÇn hoµn,

t¹o ra mét vßng luÈn quÈn bÖnh lý trong ngõng tuÇn hoµn.

- Ngõng tuÇn hoµn cã thÓ b¾t ®Çu b»ng:

. V« t©m thu.

. Rung thÊt.

. Tim bãp kh«ng hiÖu qu¶ trong mÊt m¸u cÊp møc ®é nÆng, nhÞp tù thÊt,

ph©n ly ®iÖn c¬.

2. L©m sµng.

- BÖnh nh©n ®ét ngét mÊt ý thøc, cã thÓ cã co giËt, ®¸i ra quÇn, mÊt vËn ®éng.

- Kh«ng nghe ®ư­îc tim ®Ëp, mÊt m¹ch c¶nh vµ m¹ch bÑn.

- Kh«ng ®o ®­ưîc huyÕt ¸p.

- Ngõng thë: th­ưêng x¶y ra trư­íc mét phót khi ngõng tim, lång ngùc kh«ng

cö ®éng, kh«ng cã r× rµo phÕ nang.

- Da vµ niªm m¹c tÝm t¸i, v· må h«i l¹nh.

- M¾t trîn ng­ưîc, ®ång tö gi·n.

- MÊt tÊt c¶ c¸c ph¶n x¹.

- ThËn nhiÖt h¹ thÊp.

- ECG: cã thÓ thÊy rung thÊt hoÆc ph©n ly ®iÖn c¬, t©m thu kh«ng hiÖu qu¶;

chØ thÊy sãng P mµ kh«ng thÊy phøc bé QRS; hoÆc lµ QRS biªn ®é rÊt thÊp,

gi·n réng (nhÞp tù thÊt); biªn ®é QRS thÊp dÇn ®Õn 0,5 mv cho ®Õn khi

ngõng h¼n, v« t©m thu, ®iÖn tim ®¼ng ®iÖn.

3. ChÈn ®o¸n.

CÇn chÈn ®o¸n ngay dùa vµo ba dÊu hiÖu chÝnh sau:

- MÊt ý thøc ®ét ngét.

- Ngõng thë ®ét ngét.

- MÊt m¹ch c¶nh vµ m¹ch bÑn.

4. §iÒu trÞ.

CÊp cøu ngõng tuÇn hoµn lµ mét cÊp cøu khÈn cÊp v× bÖnh nh©n chØ phôc

håi chøc n¨ng n·o nÕu cÊp cøu kÞp thêi tr­ưíc 5 phót. TiÕn hµnh håi sinh tim -

phæi - n·o cïng mét lóc míi cã thÓ cøu sèng bÖnh nh©n.

+ Phôc håi chøc n¨ng sèng c¬ b¶n gåm ba b­ưíc:

- Khai th«ng ®ư­êng thë: lÊy hÕt ®êm d·i vµ dÞ vËt trong ®­êng thë.

- H« hÊp hç trî: cã thÓ thæi miÖng-miÖng, miÖng-mòi, h« hÊp nh©n t¹o qua

mask, qua bãng ambu, ®Æt néi khÝ qu¶n thë m¸y.

- Hç trî tuÇn hoµn: vç m¹nh vïng tr­íc tim 3 - 5 c¸i, kÝch thÝch c¬ häc nµy

cã thÓ lµm tim ®Ëp l¹i hoÆc c¾t vßng vµo l¹i cña rung thÊt. Phèi hîp Ðp tim

ngoµi lång ngùc víi h« hÊp nh©n t¹o víi tÇn sè 60 - 80 nhÞp/phót, xen kÏ 16 -

20 nhÞp h« hÊp hç trî/phót, kÕt hîp víi thë «xy 5 - 10 lÝt/phót.

- CÊp cøu theo tõng nguyªn nh©n cña ngõng tim qua th¨m kh¸m nhanh vµ

®iÖn tim.

4.1. CÊp cøu nhanh thÊt vµ rung thÊt:

- Ngõng tim do rung thÊt: nÕu cã trang bÞ vµ chÈn ®o¸n râ th× cÊp cøu

ngay b»ng sèc ®iÖn v× cã nhiÒu tr­ưêng hîp cã kÕt qu¶ tèt:

. Sèc ®iÖn kh«ng ®ång bé, dßng ®iÖn 1 chiÒu, víi møc n¨ng l­ưîng 200 - 250 -

300 - 360w/s.

. Dïng thuèc: lidocain 1mg/kg/tÜnh m¹ch, sau ®ã duy tr× dÞch truyÒn lidocain

1 - 5 mg/kg/giê, pha trong huyÕt thanh ngät 5%.

207

. HoÆc procainnamid 20mg c¸ch mçi 5 phót, víi tæng liÒu 1g; duy tr× tÜnh

m¹ch ë liÒu 2 - 6 mg/1phót/kg.

NÕu cã xo¾n ®Ønh th× ph¶i båi phô thªm Mg++, K+ : panangin 1 - 2 èng, tiªm

tÜnh m¹ch.

4.2. V« t©m thu vµ ph©n ly ®iÖn c¬:

- Tiªm tÜnh m¹ch hoÆc tiªm vµo buång tim c¸c thuèc sau:

. Atropin 1/2 - 1/4 mg.

. Adrenalin 0,5 - 1mg tiªm tÜnh m¹ch hoÆc buång tim; cã thÓ tiªm nh¾c l¹i

nhiÒu lÇn.

. Noradrenalin 1mg hoÆc isuprel 0,2 mg tiªm buång tim.

- T¹o nhÞp tim nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn.

- Chèng nhiÔm toan:

Khi ngõng tim, qu¸ tr×nh chuyÓn hãa chñ yÕu lµ yÕm khÝ, nång ®é axit lactic

trong c¬ thÓ sÏ t¨ng cao, 1 phót ngõng tim th× l­îng axit lactic sÏ t­¬ng

®­¬ng kho¶ng 1mEq/kg. V× vËy ph¶i c©n b»ng kiÒm-toan b»ng dung dÞch

kiÒm 1 mEq/kg/phót ngõng tim.

4.3. Xö trÝ tiÕp sau cÊp cøu ngõng tuÇn hoµn:

Giai ®o¹n nµy vÉn cÇn theo dâi s¸t v× vÉn cã nguy c¬ cao g©y ngõng tim trë l¹i:

- NÕu nhÞp nhanh kÞch ph¸t trªn thÊt: digoxin 1/2mg-1mg + 10ml dung dÞch

glucose 5% tiªm tÜnh m¹ch chËm.

- NhÞp chËm xoang, blèc nhÜ-thÊt cÊp II - III:

. Ephedrine 0,01 : 1 - 2 èng, tiªm b¾p thÞt.

. Atropin 1 - 2 mg/24 giê.

. Isuprel 1 mg - 1,5 mg/24h, pha dÞch truyÒn tÜnh m¹ch, tèc ®é phï hîp duy

tr× nhÞp tim 60 - 80 chu kú/phót.

. T¹o nhÞp tim nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn.

- Cã thÓ dïng depersolon, solumedrol, tïy theo tõng tr­ưêng hîp cÊp cøu.

- Dopamin, dobutamin, dobutrex... ®Ó duy tr× huyÕt ¸p t©m thu trªn

90mmHg.

- Dù phßng rung thÊt t¸i ph¸t: cordaron 200mg, liÒu 300 - 600 - 900 mg/24h.

- CÊy m¸y sèc ®iÖn tù ®éng hoÆc m¸y t¹o nhÞp tim nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn.

- Chèng ïn t¾c ®êm d·i.

4.4. Tiªn l­ưîng vµ biÕn chøng khi cÊp cøu ngõng tim:

- NÕu ngõng tim ®· sau 4 - 5 phót th× rÊt khã håi phôc v× ®· cã tæn thư­¬ng n·o

thùc thÓ. NÕu ngõng tim sau 10 - 15 phót th× b¾t ®Çu tæn th­ư¬ng thùc thÓ ë c¸c

c¬ quan ngo¹i vi.

- Kh¶ n¨ng cÊp cøu thµnh c«ng phô thuéc vµo thêi gian cÊp cøu sím vµ

ph­ư¬ng ph¸p cÊp cøu ®óng. NÕu nguyªn nh©n do nhÞp nhanh thÊt hay blèc

nhÜ-thÊt ®é III th× tiªn l­ưîng tèt h¬n; nÕu ngõng tim do v« t©m thu th× tû lÖ

cøu sèng bÖnh nh©n rÊt thÊp 5 - 10%.

- BiÕn chøng cã thÓ gÆp khi cÊp cøu ngõng tim:

. G·y xư­¬ng s­ưên.

. Trµn m¸u mµng ngoµi tim g©y Ðp tim.

. Trµn m¸u mµng phæi-phæi, vì phÕ nang.

. Vì gan, vì l¸ch.

. §øt vì ®éng m¹ch vµnh, ®éng m¹ch vó trong, ®éng m¹ch liªn s­ưên; vì

ph×nh bãc t¸ch ®éng m¹ch chñ.

- CÊp cøu kho¶ng 45 - 50 phót ë bÖnh nh©n suy tim cÊp vµ m¹n mµ kh«ng

kÕt qu¶ th× ngõng cÊp cøu. §èi víi bÖnh nh©n chÕt ®uèi, ®iÖn giËt th× cÇn cÊp

cøu nÕu kh«ng cã hiÖu qu¶ 1 - 2 giê míi ®­ưîc dõng.

- Tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ tö vong (ngõng c«ng viÖc cÊp cøu bÖnh nh©n):

. §ång tö gi·n > 6mm, kh«ng cßn ph¶n x¹ víi ¸nh s¸ng, da vµ niªm m¹c tÝm,

thËn nhiÖt < 35oC.

. ECG: ®¼ng ®iÖn kÐo dµi tõ 30 gi©y - 1 phót.

. §iÖn n·o: ®¼ng ®iÖn.

” Thông tin này chỉ dành cho nhân viên y tế tham khảo, người bệnh không được tự ý áp dụng phương pháp này để chữa bệnh “